ξέω

(ΑΜ ξέω)

1. ξύνω

2. λειαίνω επιφάνεια με ξύσιμο, με τριβή ή με κοπτικό εργαλείο («τῶν πριζόντων... καὶ ξεόντων καὶ τορνευόντων», Πλάτ.)

3. αποξέω, απαλείφω με ξύσιμο, αποτρίβω

μσν.

διακοσμώ αντικείμενο χαράζοντάς το

μσν.-αρχ.

στιλβώνω, γυαλίζω

αρχ.

1. (και για γλυπτικό έργο) λαξεύω, σκαλίζω («λέχος ἔξεον, ὄφρ' ἐτέλεσσα», Ομ. Οδ.)

2. ερεθίζω ξύνοντας («τὰ μὲν ἐπιπολῆς ξέει ἔντερα», Αρετ.)

3. (το παθ.) ξέομαι

γδέρνω.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ρ. ξέω ανάγεται σε ΙΕ ρίζα *qs-es-, που μπορεί να συνδεθεί με τη ρίζα *qes- «ξέω, γδέρνω» (πρβλ. αρχ. σλαβ. česati «ξαίνω»). Κατ' άλλους, δεν πρόκειται για δύο διαφορετικές ρίζες αλλά για τη ρίζα *qes-, από την οποία με μετάθεση τών συμφώνων (*qes- > *qse-) σχηματίστηκε το ξέω. Το ρ. ξέω συνδέεται σημασιολογικά με τα ξαίνω* και ξύω (βλ. λ. ξύνω).

ΠΑΡ. ξέσις, ξέσμα, ξεστός, ξέστρο(ν), ξόαν(ο)

αρχ.

ξεσμός, ξοΐς, ξοΐτης, ξοός

μσν.- νεοελλ.

ξεστήρ(ας)

νεοελλ.

ξέστρα.

ΣΥΝΘ. (Β' συνθετικό) αναξέω, αποξέω, διαξέω, περιξέω

αρχ.

αμφιξέω, εγξέω, εκξέω. επιξέω, καταξέω, παραξέω, προαναξέω, προσαποξέω, συγξέω, υποξέω].